Bir faşizm eleştirisi olarak "Zengin Mutfağı"

Zengin Mutfağı, Türkiye'de epik tiyatronun en temel yapı taşlarından biridir. Metin yazarlığını sosyalist tiyatrocu Vasıf Öngören'in yaptığı oyun, 1970 yılında, büyük bir işçi eylemi olan 15-16 Haziran Olayları sırasında bir konağın mutfağında gelişen olayları konu edinir. Genel itibari ile faşizm eleştirisi yapılan bu oyun, gerek geçmişte gerek ise bugünde bir çok kere faşist saldırılara maruz kalmış ve kimi gerici kesimlerce yersiz bir üslup ile eleştirilmiştir.

Türkiye'de 1970 yılında çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senato'dan geçirilmişti. Yapılan değişiklik sonucunda, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlanmış ve sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Bu yasa taslağı 11 Haziran 1970'te cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın onaylamasıyla yürürlüğe girmiş ve hemen akabinde 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Türkiye'de İstanbul merkezli olarak başlayan ve yayılan, Türkiye tarihindeki en büyük işçi eylemlerinden biri meydana gelmiştir. İşte böylesi bir ortamda zengin bir konağın, zengin mutfağında 1970'ler Türkiyesi'nde zengin köşkündeki hizmetlilerin, o yıllardaki toplumsal kavga içinde taraf olup olmama konusunda yaşadıkları olaylar trajikomik bir anlatımla sunuluyor. Ayrıca Epik Tiyatro'nun ülkemizdeki önemli örneklerinden olan oyun, alt sınıf insanlarının yaşamsal ve düşünsel seçimlerini sorguluyor. 

Zengin Mutfağı, ilk olarak 1977'de İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Başar Sabuncu yönetiminde sahnelendi; başrolde Şener Şen oynadı. Aralarında İsmet Küntay Ödülü de bulunmak üzere çeşitli ödüller alan oyun 1980’de aynı ekip tarafından sinemaya aktarıldı. Devlet Tiyatroları tarafından 1994-1995 sezonundan itibaren çeşitli defalar sahnelendi. 2012-2013 tiyatro sezonunda yazarın kızı Aslı Öngören yönetiminde İstanbul Şehir Tiyatroları’nda yeniden sahneleniyor. Zengin Mutfağı sahnelendiği ilk günden bugüne ülkedeki faşist çetelerin hedefi haline gelmiş ve çeşitli saldırı ve provokasyonlarla engellemeye çalışılmıştır.  İlk olarak oyun, 1978 yılında Fatih’te İstanbul Şehir Tiyatroları oyuncuları tarafından prova edilirken oyunculara bir bombalı saldırı gerçekleşti. Saldırı sonucunda Fatih Şehir Tiyatrosu’nun yan sahnesi havaya uçtu. Bu sanat düşmanı faşist saldırının üzerinden tam 34 yıl sonra İstanbul Şehir Tiyatrosu Muhsin Ertuğrul Sahnesinde Vasıf Öngören'in kızı Aslı Öngören tarafından tekrar oynan oyun yine bir faşist grup tarafından provoke edildi. Oyunun 2012’de Şehir Tiyatroları tarafından sahnelendiği sırada “faşizm eleştiriliyor” gerekçesi ile bazı seyircilerin küfürlü saldırısına uğradı. Yaşanan bu talihsiz olayın ardından Şehir Tiyatrolarının milliyetçi saldırılara daha fazla dayanamayarak oyunu 2013 Şubat Ayı programına dahil etmediler. Bu olaylar sonrasında özelikle sosyal medyada oluşan kamuoyuna dayanamayan Şehir Tiyatroları Yönetimi oyunu Mart 2013 programına dahil etti.

Aslı Öngören tarafından sahnelenen oyunda, milliyetçi şiddet yolunda hızla ilerleyen Selim’in başında beyaz bir bere bulunuyor. Aslı Öngören’in rejisiyle sahnelen oyunun 2013 versiyonunda faşist Selim karakteri, yerinde bir gönderme ile “beyaz bere” takar. Tiyatroyu basıp, oyunun sahnelenmesini engellemeye çalıştıkları söylenen Ülkücülerin galeyana gelmelerinin sebebinin bu bere olduğu söyleniyor.

Olayın ardından yönetmen Aslı Öngören basına yaptığı açıklamada, "Çok kızgınım, hiçbir gerekçe inandırıcı değil. Zengin Mutfağı bir tiyatro klasiğidir. Şehir Tiyatroları, bu oyunu izlemek isteyenlerin özgürlüğüne karşı da sorumlu. Yönetim bu işin arkasında durmalı" açıklamasını yaptı. Öngören'in bu açıklaması yankı bulmuş olacak ki oyun tüm baskılara ve provokasyonlara rağmen yine sahnede. Üstelik neredeyse her seansı kapalı gişe halinde sahneleniyor. 

Son olarak demem o ki, "Zengin Mutfağı" kesinlikle izlenmesi gereken, ayakta alkışlanması gereken bir oyun. Bu tür oyunlara ve oyunculara sahip çıkmak, korumak ve yaşatmak bizlerin toplum olarak bir yerde boynumuzun borcudur. Dolayısı ile oyunu bugüne taşıyan başta değerli oyun yazarı Vasıf Öngören'in kızı Aslı Öngören'e olmak üzere, oyunda emeği geçen tüm tiyatro emekçisine, oyunu sahiplenen tüm tiyatro severlerine ve bu oyunu izlememe vesile olan değerli dostum Pelin Özkaptan'a sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

                                                                        Gökhan ÇELİK  

Not: Merkalısına "Zengin Mutfağı" Oyunun 1980'lerde çekilen ve başrol oyuncuğunu usta oyuncu Şener Şen'in oynadığı flim kaydını altta paylaşıyorum. Flimdeki sesde ufak bir senkron kayması mevcut. Ancak başka bir flim kaydına erişemediğimden dolayı bunu yayınlıyorum.